Het ondergrondse 12e-eeuwse Coudenbergpaleis in Brussel

Het ondergrondse 12e-eeuwse Coudenbergpaleis is een bezoek waard.

Dit was onlangs één van de onderwerpen die aan bod kwamen in het nieuws op TV één. Weinigen weten dat onder het overbekende Koninklijk Paleis, het Magrittemuseum en het Koningsplein de fundamenten liggen van een ander, groots, 12de eeuws bouwwerk : het Coudenbergpaleis.

Geschiedenis van het Coudenbergpaleis

In de Middeleeuwen domineerde, hoog boven de stad Brussel, op de helling van de Coudenberg, het paleis van Brussel. Het was zonder twijfel één van de mooiste prinselijke residenties van Europa. De oorsprong van dit paleis gaat terug tot de 12de eeuw en het was een hoofdresidentie van Keizer Karel.

Het paleis van de hertogen van Brabant

In de 13de eeuw roepen de hertogen van Brabant de stad uit tot hun politieke centrum. Vanaf de daaropvolgende eeuw zal deze defensieve burcht verbouwd worden tot een prachtig paleis, uitgroeien tot dé ontmoetingsplaats voor de internationale diplomatie en zich ontpoppen tot een gereputeerd en gewaardeerd oord van vermaak.

In de periode waarin het hertogdom Brabant onder het gezag van de hertogen van Brabant valt, en meer bepaald tijdens het bewind van Filips de Goede, neemt de stad zich voor deze rijke en spilzieke prinsen zo vaak mogelijk binnen haar muren te krijgen en te houden. Daartoe bekostigt ze zelf de bouw van een prestigieuze pronkzaal, de Aula Magna. De constructie ervan loopt van 1452 tot 1460.

Een ondergronds traject in het spoor van de overblijfselen van het Paleis van Keizer Karel.

Gedurende de eerste helft van de 16de eeuw zal Keizer Karel, de machtigste keizer van het Westen, persoonlijk toezien op de verdere uitbouw van het paleis. Tijdens zijn bewind wordt een indrukwekkende Gotische kapel opgetrokken.

De andere vleugels van het paleis blijven niet achter: het hoofdgebouw wordt nu eens verbreed, dan weer vergroot, en ook verhoogd; men voegt vensters toe en men bouwt een uitgestrekte galerij, versierd met beelden enz… Dit uitgebreide complex wordt in de loop van de eeuwen regelmatig verbouwd en elke heerser hoopt er zijn stempel op te drukken, opeenvolgend de Brabanders, de Bourgondiërs, de Spanjaarden en de Oostenrijkers. Geraffineerde kunstwerken versieren de appartementen: wandtapijten en de meest delicate borduurwerken, weelderige objecten van edelsmeedkunst, luxueuze handschriften of gedrukte boeken, beeldhouwwerken en bustes, glazen, het allerfijnste vaatwerk, en niet te vergeten, ontelbare schilderijen van de meest befaamde artiesten zoals Titiaan, Rubens, Brueghel e.a.

De brand van 1731

Op 3 februari 1731, na een afmattende dag komt Maria-Elisabeth van Oostenrijk, landvoogdes van de Nederlanden, in haar privévertrekken van het paleis te Brussel aan. De zus van Keizer Karel VI wordt door slaap overmand en vergeet de kaarsen te laten doven. Het vuur bereikt de houten panelen en vervolgens de aangrenzende kamers.

De hele nacht lang bestrijdt de paleiswacht de brand met de middelen waarover men in die tijd beschikte : lederen emmers en brandspuiten. De burgerwacht, die zeer vlug ter plaatse is, wordt in de verwarring weggejaagd. De strikte naleving van het protocol, dat de toegang tot de privéappartementen van de landvoogdes formeel verbiedt, maakt het niet mogelijk om de brandhaard te bestrijden. De landvoogdes wordt gered door het optreden van een grenadier, die de poorten van haar appartementen durft in te beuken. Bovendien staat er een strakke wind en bemoeilijkt het vriesweer de watertoevoer. Bij het ochtendgloren is het grootste gedeelte van het paleis in de vlammen opgegaan.

De koningswijk van de 18de eeuw

Na het drama van 1731 waarbij de helft van het paleis verwoest werd, verhuist het hof naar het naburige Hotel van Nassau, toekomstig paleis van Karel van Lotharingen. Gedurende veertig jaar blijven de ruïnes onaangeroerd, ze krijgen de bijnaam Verbrand Hof.

Veertig jaar later werden de ruïnes gesloopt en het terrein geëffend voor de aanleg van het Koningsplein. Het wordt omringd door neoklassieke gebouwen die er vandaag de dag nog altijd zijn. Het park en de vele tuinen van het paleis worden vervangen door een neoclassicistisch park, het heuvelachtige uitzicht van de Coudenberg verdwijnt in het stadslandschap.

Toch zijn een aantal oudere elementen bewaard gebleven om als kelders en funderingen voor de nieuwe gebouwen dienst te doen. Het zijn die resten, welke de bezoeker vandaag kan ontdekken  in de archeologische site van de Coudenberg.

Herontdekking

Na de realisatie van het Koningsplein vergeten de Brusselaars beetje bij beetje het bestaan van het voormalige paleis van de Coudenberg. Nochtans werden verschillende overgebleven ruimten benut door ondernemingen en instellingen, gevestigd in het Hotel van Grimbergen en het Bellevue Hotel; zij deden dienst als wijnkelder voor het Bellevue Hotel in de 19de eeuw en als archiefruimte voor de Lloyd’s bank in de 20ste eeuw.

Het comité Oud Brussel

Vanaf 1910 boog het comité Oud Brussel zich over het archeologische en historische potentieel van de site van het vroegere paleis onder het Koningsplein en de omgeving. Door de afbraak van het huizenblok van het oude gasthuis Terarken en de tuin van de kruisboogschutters kwamen op de bouwplaats restanten aan het licht van de eerste omwalling en van het hertogelijk paleis evenals de kelders van het Domus Isabellae. Voorstellen om het onderzoek voort te zetten, opgravingen uit te voeren en de overblijfselen van het vroegere paleis, waaronder de kapel en de Isabellastraat aan het publiek te tonen vonden geen doorgang.

In de loop van de volgende decennia leidden de opzoekingen van Paul Saintenoy en Guillaume Des Marez, historici van Brussel, tot de eerste wetenschappelijke studies over het voormalige paleis en het Koningsplein.

De opgravingen

Wanneer in 1986 de eerste projecten van start gaan voor de herinrichting van de gewelven van de paleiskapel en een deel van de Isabellastraat, zijn weinig mensen zich ervan bewust wat onder het plein verborgen ligt.

De eerste opgravingscampagne onder het voormalige Hof van Hoogstraeten begint in hetzelfde jaar. In 1994, ruim tien jaar later, worden door de Stad Brussel sonderingen (proefboringen) uitgevoerd onder het Koningsplein om de resten van de funderingen van de Aula Magna te vinden. De opgravingen vonden plaats tussen 1995 en 2000. In 1998 wordt onder de Koningsstraat het woongedeelte van het paleis blootgelegd.

In het vooruitzicht van Brussel 2000 worden de funderingen met een betonplaat overdekt en wordt de verbinding tussen de site en het Bellevue Hotel geconcipieerd. Tussen 2004 en 2008 worden in het voormalige Hof van Hoogstraeten, de zetel van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, renovatie- en restauratiewerken aangevat.

De opening voor het publiek

Tussen 1997 en 1999 is de site op regelmatige tijdstippen toegankelijk voor het publiek in het kader van specifieke evenementen (Erfgoeddagen, tentoonstellingen, …)

In 2000 wordt de doorgang via het Bellevue Hotel verwezenlijkt en wordt de site permanent toegankelijk voor het grote publiek. De overblijfselen worden mits een verklarend parcours gesitueerd en toegelicht. Deze museografie wordt in 2004 aangevuld. In maart 2009 volgt dan de opening van het definitieve parcours en wordt de nieuwe permanent museumruimte ingehuldigd.

Museum

Het Museum van de Coudenberg is ondergebracht in het voormalige hof van Hoogstraeten. Alle tentoongestelde archeologische objecten werden de laatste 25 jaar ontdekt tijdens de opgravingen op de site. Vandaag maken ze deel uit van de collecties van de Stad Brussel en van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Deze twee collecties worden in de permanente tentoonstelling uitgestald. Opgesteld volgens verschillende thematieken, ontdekt het publiek voorwerpen in ceramiek, glazen, metalen, kleine voorwerpen alsook een presentatie van ceramieken kachels en voorwerpen die werden gevonden tijdens eenzelfde opgravingscampagne. Beroepen verwant aan archeologie, meer specifiek het restaureren, worden in de kijker gezet. Opmerkelijke voorwerpen zijn de glazen à la façon de Venise, de aarden pijpen en bewapeningsonderdelen.

Een internationale erkenning

Tussen 1984 en 2004 werden de overblijfselen van de archeologische site als Monument beschermd.

European Heritage Label (Europese Erfgoed label)

De Coudenberg verkreeg in 2007 de European Heritage Label (Europese Erfgoed Label). Deze erkenning is een blijk van waardering voor de sites die bewustvol omgaan met de Europese erfenis, waardoor de Europese burger meer aansluiting krijgt met een gemeenschappelijke Europese identiteit; het versterkt tevens het gevoel deel uit te maken van een gemeenschappelijk cultureel geheel.

European Royal Residences Association (Vereniging van Europese Koninklijke Paleizen). De Coudenberg is sinds 2001 lid van de European Royal Residences Association (Vereniging van Europese Koninklijke Paleizen).

Dit Europese netwerk heeft als doelstelling het gemeenschappelijke Europese culturele erfgoed te valoriseren. Door de belangrijke rol die de Coudenberg heeft gespeeld binnen de Europese geschiedenis wordt deze als gelijke erkend door de leden van deze vereniging.

Prestigieuze historisch geladen Europese paleizen, waaronder de kastelen van Versailles en Chambord, van Turijn en Piëmonte, van Napels, het kasteel van Rosenborg in Denemarken, het Paleis van Schönbrunn en de Hofburg van Wenen, het kasteel van Potsdam in Duitsland en het Hampton Court Palace in Engeland zijn bij het netwerk aangesloten.

Het nieuwe programma van het netwerk van de Vereniging van Europese Koninklijke Paleizen heeft als hoofddoel de jeugd te sensibiliseren voor dit erfgoed en dit meer te promoten.

deze gegevens komen uit :

http://www.coudenberg.com/nl/maak-je-klaar-voor-het-bezoek/voorstelling

Wie nog meer wil weten over deze site kan het boek lezen

Boek : Het Coudenbergpaleis te Brussel

Van middeleeuws kasteel tot archeologische site

Sinds het ontstaan van Brussel is op de helling van de Coudenberg een vorstenverblijfplaats gevestigd. De verblijfplaats van de hertogen van Brabant die de stad domineerde, zal verbouwd worden tot een prachtig paleis en een gewaardeerd oord voor zijn residenten, waaronder niemand minder dan de machtige Keizer Karel. In 1731 is het paleis zwaar beschadigd door een brand. Veertig jaar later wordt het bijna helemaal vernield om onder impuls van Karel van Lotharingen, gouverneur-generaal van de Nederlanden, plaats te maken voor de Koningswijk. Sindsdien zijn in deze wijk de meest prestigieuze instellingen van het land gevestigd – het Koninklijk Paleis, het Parlement, de academie, musea ... – en wordt de erfenis van het voormalige Hof in stand gehouden. De bewaarde overblijfselen van het paleis die dertig jaar geleden herontdekt werden zijn vandaag een archeologische site toegankelijk voor het publiek. Tevens is de site voor archeologen, historici en kunsthistorici een bevoorrechte plaats voor onderzoekswerk. In dit rijkelijk geïllustreerd boek hebben een dertigtal onderzoekers hun deskundigheid samengevoegd en de visie over deze prestigieuze site in een nieuwe context geplaatst.

Het boek beschikbaar in de museum shop van de Coudenberg (ingang BELvue – Paleizenplein 7, 1000 Brussel).

Snoeck, Kortrijk, 2014.
24,5 x 32,5 cm

360 pagina’s in kleur

Cover carton

ISBN : 978-94-6161-094-2

Prijs : 45,00 €

nog enkele foto's