Egypte en papyrus

Papyrus werd in de oudheid gebruikt om op te schrijven. Het  maken van dit papier werd 5000 jaar geleden uitgevonden door de oude Egyptenaren en deze uitvinding stond aan de wieg van de moderne beschaving.

Tot op de dag van vandaag worden de duurdere soorten papier (perkament) nog steeds gemaakt van papyrus met behulp van de oorspronkelijke technieken.

Papyrus

Papyrus is een vroege vorm van papier. Het wordt gemaakt van de stengels van de papyrusplant. De papyrusplant groeide vroeger OVERAL in de Egyptische moerassen. Nu komt papyrus, in Egypte, bijna niet meer in het wild voor (enkel in Aswan kan je nog een zeldzaam exemplaar vinden).

De papyrusplant was een koninklijk gewas en groeide in grote weelde. De plant werd hierdoor symbool voor vruchtbaarheid en het leven zelf.

Op veel reliëfs en hiërogliefen zien we hoe goden en godinnen geassocieerd worden met papyrus. Hathor bv. draagt, als de godin van de hemel, vaak een papyrusbundel tussen haar koeienhoorns. Isis baart haar zoon in het papyrusrietveld. Het papyrusrietveld had hierdoor ook symbolische betekenis als de plaats voor geboorte en wedergeboorte

Het is een statige waterplant, die behoort tot de familie van de zegge (Cyperaceae). De bekendste soort vindt men in Egypte en Soedan. De meest opvallende kenmerken van de papyrus is de felgroene kleur, de lange stengels, die tot 40 mm dik kunnen zijn aan de basis en wel tot 5 meter lang kunnen worden. Bovenaan bevinden zich een waaier van groene langwerpige sprieten, als een paraplu. Hieruit vormen zich ook de bloemetjes en later het zaad. In zijn natuurlijke omgeving groeit het papyrusriet in grote bossen, in vochtig en moerasachtig gebied en langs rivieren. De bloei van de plant trekt veel zaadetende vogels en op deze manier wordt de plant ook verspreidt. Maar de meeste verspreiding van het zaad wordt door de wind gedaan.

Toeristen verwarren heel vaak het aanwezige pluimriet met de papyrusplant. Langs de oevers  van de Nijl in het Deltagebied worden papyruskwekerijen opgezet. Zij leveren de nodige papyrusplanten aan de instituten, (onder strenge staatscontrole) die er souvenirs voor toeristen laten van maken. Egyptische artiesten schilderen op deze papyrusrollen faraonische motieven en scènes en dit volledig met de hand.

Papyrus had een aantal eigenschappen die het heel aantrekkelijk maakten als schrijfmateriaal.

• het was zo sterk als pakpapier, opmerkelijk kreukbestendig en veerkrachtig genoeg om eeuwen lang keer op keer te worden ontrold en weer opgerold.
• het was lichter in gewicht dan enig ander schrijfmateriaal uit de oudheid.
• men hoefde niet langer moeizaam letter voor letter in steen, hout of metaal te griffen of in klei te drukken, maar kon verder toe met pen en inkt.
• het oppervlak was glad gepolijst en bood geen weerstand aan penseel of pen. Bovendien zoog het de inkt enigszins op, zodat het een grote duurzaamheid van het opschrift garandeerde.

Het zorgde ook voor een soort technologische en culturele revolutie. Het schrijven met inkt leidt tot een veel grotere schrijfsnelheid, tot een grotere productie en het werd de grondslag van een meer ontwikkelde maatschappij.

Het schiep de mogelijkheid om teksten die kennis en inzicht in de Egyptische beschaving verschaffen door te geven.

De tekst werd bewaard als boekrol. Later werd het gebruikelijk om vellen van de rollen te snijden en samen te voegen - hier komt de moderne boekvorm, codex genaamd, uit voort. Het gebruik van papyrus begon 5000 jaar geleden in Egypte (en waarschijnlijk ook in andere plaatsen).

Papyrusrollen die tijdens opgravingen gevonden werden hebben al veel over de geschiedenis van het oude Egypte en omstreken verteld. Een verse papyrusrol was helderwit van kleur en vergeelde slechts zeer langzaam. Natuurlijk zien we nu al rollen die heel donker zijn, door een lang verblijf in de grond.

De oudst bekende papyrusrol is gevonden in Sakkara in het graf van Hemaka, een hoge ambtenaar uit de tijd van de 1ste dynastie (ca. 3000 v.Chr.). Deze rol is niet beschreven maar vertoont wel alle kenmerken van het fabricageproces.

Deze Rhind Papyrus werd in 1828 door de Schotse Egyptoloog Alexander Henri Rhind in Thebe gevonden. Dit document dateert uit ongeveer 1650 voor Christus en is daarmee een van de oudst bekende documenten over wiskunde. Het ligt in het British Museum in Londen, waar ook de Egyptian Mathematical Leather Roll gehuisvest is.

In het oude Egypte werkten de “papyrusplukkers” midden in een woud van weelderig groen, papyrus. Zij trokken van bos naar bos om er een voor een de stengels van de kostbare plant te kappen. Het was zwaar werk, want de rietsnijders konden zich alleen met grote moeite door het moerasgebied verplaatsen; dode zijarmen, modderkuilen en meertjes vormen grote gevaren die kost wat kost vermeden moesten worden, net als ontmoetingen met nijlpaarden, krokodillen, cobra’s en andere gevaarlijke dieren die de rust en de klamme warmte tussen het papyrusriet verkozen. Aan het eind van de dag liepen de rietsnijders gebukt onder het gewicht van reusachtige schoven over smalle droge paadjes, die alleen zij kennen, terug naar de ateliers.

Papyrus speelde een belangrijke rol in het dagelijkse leven van de Egyptenaren. Men maakte er behalve schrijfmateriaal; sandalen, lendendoeken en manden van. Egyptenaren aten het zachte deel van de stengel. De wortels deden dienst als brandstof en het merg uit de stengel werd gebruikt om pitten voor fakkels te maken.
 

Hoe wordt papyrus gemaakt?

Wij stoppen aan een papyrusinstituut. Daar demonstreert een sympathiek meisje ons hoe papyrus vervaardigd wordt.

Ze vertelt ons dat papyrus gemaakt wordt van de stengels van de plant.

• De ongeveer 3 meter hoge stengels worden losgetrokken van de wortelstok.
• ze worden geschild en in stukken gesneden (ongeveer de gewenste hoogte van het papier (minimum 40 cm) en in water gelegd.

• Het sponzige merg wordt dan in de lengterichting in fijne stroken gesneden en met een hamer of deegroller platgemaakt.

• Deze stroken worden in water geweekt tot ze doorzichtig zijn.

• De doorzichtige stroken worden op elkaar gelegd en goed nat gemaakt.
• Daar dwars overheen (als een weefwerk) wordt een tweede laag gelegd en terwijl ze nog nat zijn, goed samengedrukt.
• Het kleverige plantensap fungeert als bindmiddel.

• Dit lieten de oude Egyptenaren twee dagen tussen stenen liggen.
• Wanneer het blad droog is, wordt het papyrusoppervlak behandeld met een soort lijm, waardoor de inkt niet gaat lopen
• Als laatste wordt het papyrus glad gepolijst met een steen

De banen worden opgerold met de horizontale vezels – de kant die beschreven gaat worden – naar binnen

Twintig of meer van zulke vellen, aan elkaar geplakt met Arabische gom, vormden een boekrol.

In een droog klimaat zoals dat van Egypte is papyrus goed te bewaren. In een klimaat met een hogere luchtvochtigheid zal papyrus gaan schimmelen. Daarom zijn de meeste vondsten van papyrus in het woestijnklimaat van het Midden-Oosten gedaan. In het natte Europa is bijna alle papyrus uit vroegere tijden vergaan.

De inkt werd vervaardigd van roet en water, met Arabische gom (hars van de Nijlacacia) als bindmiddel. Voor speciale passages, titels en opschriften gebruikten de schrijvers rode inkt, gemaakt van oker.

Na de heel duidelijke en goede uitleg mogen we een kijkje nemen hoe leerlingen van het instituut tekeningen maken en schilderen. Hier mag niet gefotografeerd of gefilmd worden. Dat is ERG jammer, er zitten ware kunstenaars tussen. Ik kan er niet genoeg van krijgen als ik zie welke talenten daar aan het werk zijn!

En zoals altijd gebeurt, krijgt ook onze groep de kans om de winkel te bezoeken. En ja, liefst zoveel mogelijk kopen (denkt Ata).

Wij kopen 2 kleine papyrussen (één voor ons en één op vraag van onze dochter, die het kan gebruiken in haar lessen van geschiedenis)

hier zie je 'onze' aankoop die in de woonkamer hangt.

En meteen heb ik de meegebrachte souvenirs uit Egypte eens samen geplaatst voor een foto : links achter staat een Nubisch gezin  - daarnaast beetje naar voor is het masker van Toetanchamon - links vooraan 'de God Anubis en de Scarabee (mestkever),  beiden in basalt - helemaal rechts een basalten vaasje.

Normaal staan deze kleinoden in onze glazen souvenirkast :-)

Het was een leerrijk bezoek. We rijden terug naar de boot, tijd voor de lunch. Deze keer wordt niet op het dek gegeten maar in het restaurant. Alleen als de boot vaart, wordt buiten gegeten. We krijgen wat tijd om ons te verfrissen en worden om 14u verwacht voor de feloektocht en een bezoek aan de Botanische tuin.