11. De Praagse burcht & Franz Kafka / 10. Hradcany, burchtwijk van Praag / Praag / CITYTRIPS

Vorig deel : Hradany, de burchtwijk van Praag

De Praagse burcht en Franz Kafka

De burcht en het ‘Gouden Straatje’

We zijn in vorig deel geëindigd bij de St.-Vitus kathedraal én staan nu klaar om de rest van de Praagse burcht te ontdekken.

Binnen de burcht staan veel oude gebouwen.

Vanaf het plein ‘Namesti U St. Jirska’ stappen we binnen de burcht. Voor ons staat de St. Joriskathedraal.

Het Gouden Straatje (Zlatá ulička)

Ook het sfeervolle Zlatá ulička (Gouden straatje), vaak wel Goumakersstraatje genoemd, maakt deel uit van de vestingwerken achter het Sint-Jorisklooster.

Dit schilderachtig steegje, waarvan de minuscule huisjes onder de burchtmuur lijken weg te duiken is een van de populairste – en meest drukke – attractie van het kasteel.

De kleine huisjes vlijen zich tegen de kasteelmuur aan. In de 16de eeuw dienden de elf huisjes als onderkomen voor de burchtwachten. Deze verleenden dan weer onderdak aan allerlei onderhuurders : koks, alchemisten, goudsmeden. Volgens de legende dienden zij voor keizer Rudolf II, zowel om het geheim van het eeuwige leven te ontrafelen, als om goud te maken.

Een vaststaand feit is dat tussen 1916 en 1917 de bekende Joods-Duitse schrijver Franz Kafka (een van de beroemdste zonen van de stad) in het huis nr. 22 woonde en werkte. Ook de dichter en Nobelprijswinnaar Jaroslav Seifert heeft in het straatje gewoond.

Tot aan het begin van de jaren ’50 was het Gouden Straatje nog bewoond. Halverwege de 20ste eeuw werden de huizen ontruimd en kreeg het straatje een opknapbeurt. In het huisje nr. 22 is er een kleine expositie en een op Kafka georiënteerde boekenwinkel. Er zijn overal boek- en souvenirwinkeltjes gevestigd en het kan er razend druk zijn (vandaar dat ik aanraadde de burcht niet na de middag te bezoeken). Je moet wel een ingangsticket kopen om het straatje te bezoeken.

Bij het verlaten van het Gouden Straatje, komen we aan een van de torens van de burcht. Ook hier staan de wachten aan weerszijden van de poort.

De torens van de burcht waren erg interessant, zij deden dan ook dienst als gevangenis. De bekendste toren is de Daliborka. Deze toren ontleent zijn naam aan de eerste man die hier gevangen zat. Hier werd als eerste Dalibor van Kozojedy gevangen gehouden. Later is hij beroemd geworden door de componist Bedřich Smetana.

Rik in de folterkamer :-)

de vergeetput

Je kan er niet naast kijken, overal in Praag wordt je geconfronteerd met zijn naam: via posters, koffietassen, T-shirts - zijn beeltenis of naam valt op.

Franz Kafka (1883 – 1924)

Zijn leven : Kafka werd geboren op 3 juli 1883 in Praag - in een joodse, duitsprekende familie. Hoewel hij in het Duits schreef was Franz Kafka toch echt een zoon van de Tsjechische hoofdstad. Zijn moedertaal was wel Duits, maar hij sprak ook heel vlot Tsjechisch.

'Kafka op 5-jarige leeftijd'

Zijn vader, die een winkel had in Praag, was een erg autoritair persoon. Met zijn moeder had Kafka ook geen fijne relatie. Hij had 2 jongere broers die gestorven zijn op de leeftijd van 15 en 16 maanden. Zijn 3 jongere zussen werden tijdens Wereldoorlog II (1942 – 1943) gedeporteerd en zijn gestorven in de concentratiekampen.

'Kafka's zussen'

Na de basisschool volgde Kafka lessen op het staatsgymnasium in Praag. In 1901 slaagde hij met succes in zijn eindexamen. Daarna werd hij toegelaten op de beroemde Karelsuniversiteit van Praag, waar hij rechten studeerde en de doctoraatstitel behaalde. Tijdens zijn studies verzorgde hij bij de studentenvereniging literaire evenementen en lezingen.

Na korte tijd een juridische praktijk te hebben uitgeoefend, werkte hij bij verzekeringsmaatschappijen te Praag. Maar in zijn vrije tijd beoefende hij zijn grote passie : het schrijven. Tot diep in de nacht ging hij door en tijdens één van die nachten zette hij 'als in een roes' het verhaal ‘Das Urteil’ (Het vonnis) op papier.

Kafka had verschillende korte verhoudingen, verloofde zich tweemaal met Felice Bauer (1914 en 1917), maar verbrak beide malen de verbintenis. Na een verhouding met Milena Jesenska (1920‑1922) leefde hij vanaf 1923 samen met Dora Diamant.

Zijn gezondheidstoestand ging achteruit, hij verliet het Gouden straatje (begin 1917) en huurde een appartement, boven de ingang van het Schönborn paleis. Het was er winderig en vochtig, helemaal niet geschikt voor hem, lijdend aan een longziekte. Maar hier werd hij door niemand gestoord en vond hij eindelijk de rust om te schrijven. Desondanks hield hij het hier slechts enkele maanden uit (maart 1917 – aug. 1917). Vanaf toen verslechterde zijn gezondheid steeds meer en kuurde hij vele malen in sanatoria wegens longtuberculose, die zich had geopenbaard.

'Kafka in 1922'

Franz Kafka stierf op 3 juni 1924 in Wenen. Zijn stoffelijk overschot werd overgebracht naar Praag, waar hij op 11 juni 1942 werd begraven op de Nieuwe Joodse Begraafplaats in Žižkov.

Zijn werk

Typische kenmerken uit zijn werk:

de angst en de eenzaamheid van het kind en de gespannen verhouding tot een autoritaire vader. Hij verwoordde dit in de in 1919 geschreven en in 1960 afzonderlijk uitgegeven “Brief an den Vater”.

veel wijst er op dat de wereld van de ambtenaren en de wereld van de vaders voor Kafka dezelfde is. De overeenkomst strekt hen niet tot eer. Ze is een en al botheid, verdorvenheid, smoezeligheid. Het uniform van de vader zit van onder tot boven vol vlekken.

zijn nauwe verbondenheid met het joodse milieu in het oude Praag bepaalden in hoge mate Kafka’s literaire werkzaamheid.

nergens biedt de omringende wereld aan de mens enige zekerheid. Iedere interpretatie van de werkelijkheid en elke opvatting over de situaties waarin de mens zich bevindt, blijken op schijn en misvattingen gebaseerd.

een antwoord op de vraag naar de zin van het leven blijft volledig uit. Met grote precisie en helderheid wordt een alledaagse werkelijkheid beschreven, die echter niet valt los te maken van een fantastische, irreële droomwereld, waarin de enkeling strijdt tegen verborgen, maar alom tegenwoordige anonieme machten die hem belagen.

Zijn werk lijkt zich te kenmerken door een nachtmerrieachtige, onheilspellende sfeer waarin de bureaucratie en de onpersoonlijke maatschappij steeds meer greep krijgen op het individu. Hendrik Marsman omschreef deze sfeer als een 'uiterst geheimzinnige zakelijkheid'. Kafka's oeuvre wordt wel gezien als symbool voor de ontwortelde mens in de moderne tijd. Sommigen zijn echter van mening dat het werk van Kafka juist een poging is, in een ogenschijnlijke strijd met 'hogere machten', het initiatief terug te geven aan de individuele mens, die uiteindelijk zelf zijn keuzes maakt en daarvoor verantwoordelijk is.

Het grootste gedeelte van zijn leven woonde Kafka dicht bij het ‘Old Town’ plein. Hier groeide hij op, liep er school, werkte er en ontmoette vrienden. Zijn eigen woorden waren: “Deze smalle cirkel omringt mijn hele leven”.

Hij koesterde tegenstrijdige gevoelens jegens de stad. Hij sprak van de stad als ‘het ergste dat hem ooit was overkomen’ en ‘een moedertje met klauwen’.

‘Kafka was Praag en Praag was Kafka’, schreef tijdgenoot Johannes Urzidil. ‘Overal in zijn werken speelt Praag een rol’. Het zou misschien juister zijn om te zeggen dat Kafka’s unieke visie op Praag zijn inspiratiebron was.

Hij spookte door de stad en werd er door achtervolgd, hij haatte de stad maar had haar ook nodig. Zijn roman ‘Der Process’ (Het Proces) kan gezien worden als een bovennatuurlijke geografie van Old Town, wiens doolhof van steegjes en doorgangen, de gewone grenzen tussen straten en binnenplaatsen, publiek en privé, nieuw en oud, echt en denkbeeldig doorbreken.

Naast zijn bekendheid als schrijver van de romans ‘Het Proces’ en ‘Het Slot’ publiceerde Kafka ook enkele korte verhalen. Zijn ongemakkelijke relatie met zijn familie is van grote invloed geweest op zijn beroemdste novelle ' De gedaanteverwisseling'.

In het Gouden straatje, in nummer 22 waar Franz Kafka korte tijd gewoond heeft met zijn zus, weg gestopt tussen de kasteelmuren, schreef hij zijn verhaal ‘De plattelandsdokter’. Van de drie grote romans die hij tijdens zijn leven schreef werden 'Het slot' (1926) en 'Amerika' (1927) nooit voltooid. 'Het Proces' (1925) eindigt wel, maar het zevende hoofdstuk bleef onvoltooid en bovendien is de volgorde van de hoofdstukken onzeker. De hoofdpersoon wordt geconfronteerd met respectievelijk een vijandige administratie, een vreemde wereld en een anoniem gerecht.

Kafka schreef al zijn werken in het Duits, afgezien van enkele brieven in het Tsjechisch aan zijn geliefde Milena Jesenská. Tijdens zijn leven verschenen enkel kleinere werken; na zijn dood gaf Max Brod zijn oeuvre uit. Deze negeerde hiermee Kafka’s wil dat zijn manuscripten na zijn dood verbrand moesten worden.

'Brief an den Vater' - 'Handgeschreven brief aan zijn vader'

'Kafkaesk' of 'kafkaiaans'

Weinig schrijvers zijn zo beroemd dat hun naam verbogen is tot een bijvoeglijk naamwoord waarvan de betekenis ook zonder kennis van hun werk duidelijk is. Afgezien van de legendarische Griekse dichter Homerus (die tot het algemeen spraakgebruik is doorgedrongen via de uitdrukking 'homerisch gelach') is Franz Kafka de enige auteur die het zo ver heeft gebracht. Hij hoort dan ook terecht thuis bij de "wereldliteratuur".

'Kafkaesk' of 'kafkaiaans' zijn termen die je wel kunt vernemen van degenen die op onaangename wijze in aanraking met de bureaucratie zijn gekomen. Wie ooit uren heeft moeten doorbrengen in de wachtkamers van griffie of stadhuis, van het ene loket naar het andere is gestuurd zonder ook maar een schijfje in de ambtelijke mallemolen verder te zijn gekomen, of zich gemangeld voelt in de raderen van de anonieme, maar niet minder effectieve staatsmacht, die kan zich een personage uit een roman van Kafka voelen, ook al heeft hij of zij nog nooit een letter van Kafka's werk gelezen.

Vele gidsen en tours beloven de toeristen ‘Kafka’s Praag’ te laten zien, maar enige bekendheid met zijn werk laat je zien dat zo’n plek alleen in zijn gedachte bestond.

Dus in plaats van het beschrijven van een of andere wandelroute heb ik een lijst gemaakt van plaatsen die te maken hebben met Kafka’s leven. Je kan zelf tussen deze plekken heen en weer kunt lopen in welke volgorde je maar wilt .. zoals Kafka het zelf ook gedaan zal hebben.

Het Kasteel van Praag

Hier bevindt zich het ‘Gouden straatje’. Breng een bezoek aan huis nummer 22 waar Franz Kafka korte tijd gewoond heeft met zijn zus. Enkele van zijn beste werken zijn hier in het stenen huisje van zijn zus, weg gestopt tussen de kasteelmuren geschreven.

Kafka Museum

Hier is het van Franz Kafka tentoongesteld in foto’s, manuscripten en dagboeken van Kafka’s werk, net als audio-visuele programma’s. Lokatie: Hegertova cihelna, Cihelná 2.

Franz Kafka Expositie

Een stenen reliëf markeert de plek waar het huis stond waarin Franz Kafka geboren is in 1883. Alleen de stenen deurpost van het originele gebouw, bij de toren, staat er nog na een brand in 1887. Op de begane grond bevind zich een fotografische expositie over zijn leven. Lokatie: Náměstí Franze Kafky 3, Old Town.

Oudnieuwe Synagoge

De Bar mitzvah van Frans Kafka vond plaats in deze synagoge. Tegen de westelijke muur van de hoofdzaal staat een glazen vitrine in de vorm van twee stenen tabletten waarop Moses de Tien Geboden schreef. Kleine lampjes vullen de vitrine, oplichtend voor de gedenkdag van iemands sterfdag; een van de lichtjes is toegewijd aan Franz Kafka.

Het Wenceslas Plein

Franz Kafka werkte hier als kantoorbediende in de voormalige verzekeringskantoren op de hoek van Jindřšská van 1906 tot 1907.

Old Town Plein

Dit is niet alleen een plek waar u verschillende café’s, restaurants en architectonische hoogstandjes vindt, maar Franz Kafka ging hier naar school in de jaren 90 van de 19e eeuw.

Café Louvre

Franz Kafka discussieerde hier over filosofische onderwerpen in het begin van de 20e eeuw. Locatie: Národní 20, Old Town.